વાસ્તુ અને સ્થાપત્ય કળાની ઓળખ છે ડિગનો જલમહેલ, વીજળી વગર ચાલે છે બે હજાર ફુવારા

ડીગનો જલ મહેલ કલા અને ટેકનોલોજીનું અનોખું ઉદાહરણ છે. તે 250 વર્ષ પહેલા તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. વીજળી વિના, ચોમાસાના વરસાદ, ગર્જનાના વાદળોની અસર કૃત્રિમ રીતે આપે છે તે અદ્ભુત સિસ્ટમ તેને અકલ્પનીય બનાવે છે. ચાલો જાણીએ શું છે આ જલ મહેલની વાર્તા.

બે હજાર ફુવારા વીજળી વગર ચાલે છે.

ભરતપુર. જિલ્લાથી લગભગ 38 કિમી દૂર સ્થિત ડીગને 18મી સદીના મજબૂત જાટ સામ્રાજ્યનું સાક્ષી માનવામાં આવે છે. ભરતપુરના લોહાગઢ કિલ્લાના સ્થાપક મહારાજા સૂરજમલે સ્થાપત્ય અને સ્થાપત્યના અનોખા ઉદાહરણ તરીકે ડીગમાં પાણીના મહેલો બાંધ્યા હતા. જો કે આ મહેલનો પાયો મહારાજા સૂરજમલના પિતા મહારાજા બદન સિંહે નાખ્યો હતો, પરંતુ મહારાજા સૂરજમલ દ્વારા તેને નક્કર સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું હતું. ડીગના જલ મહેલની સુંદરતા, તેની રચના અને ઉનાળામાં પણ વરસાદની અનુભૂતિ કરવા મહેલમાં પાણીનો ઉપયોગ કરવાની તકનીકને કારણે ડીગને ભરતપુરના ઉનાળાના નિવાસસ્થાન અને રાજધાની તરીકે પણ ઓળખવામાં આવ્યું હતું.

મહારાજા સૂરજમલ અને જવાહર સિંહ દ્વારા આપવામાં આવેલી ભવ્યતાઃ લગભગ 250 થી 300 વર્ષ પહેલા મહારાજા સૂરજમલે વીજળી વગરના આ જલ મહેલમાં આવી તકનીકનો ઉપયોગ કર્યો હતો, જેના કારણે જલ મહેલ સંકુલમાં 2 હજારથી વધુ ફુવારા ચાલે છે. એટલું જ નહીં ઉનાળામાં પણ ચોમાસાનો અહેસાસ થયો હતો. ચાલો અમે તમને ડીગના જલ મહેલના રસપ્રદ ઈતિહાસથી પરિચિત કરાવીએ, જે સ્થાપત્ય, સ્થાપત્ય અને ટેકનોલોજીનો અનોખો નમૂનો છે. ઈતિહાસકાર રામવીર સિંહ વર્માએ જણાવ્યું કે મહારાજા બદન સિંહે ડીગની સ્થાપના કરી હતી. ડીગના મહેલનો શિલાન્યાસ કરવાની સાથે તેણે તેનું બાંધકામ શરૂ કર્યું. ડીગના જલમહેલને તેની વાસ્તવિક સુંદરતા મહારાજા સૂરજમલ અને મહારાજા જવાહર સિંહના સમયમાં મળી હતી. મહારાજા સૂરજમલે સ્થાપત્ય અને સ્થાપત્યના જાણકાર કારીગરો દ્વારા બાંધવામાં આવેલા પાણીના મહેલો મેળવ્યા હતા.

મોટા બગીચા મહેલને ખાસ બનાવે છેઃ ઈતિહાસકાર રામવીર વર્માએ જણાવ્યું કે રૂપ સાગર અને ગોપાલ સાગર નામના બે જળાશયોની વચ્ચે સ્થિત ડીગના જલ મહેલની ઈમારતોમાં મુગલ ચારબાગ પદ્ધતિ અને ચાપાકર પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. સંતુલિત ડિઝાઇન, સુવ્યવસ્થિત ફુવારા અને નહેરો, મોટા બગીચા આ મહેલોને ખાસ બનાવે છે. મહેલ સંકુલમાં અલગ-અલગ ઈમારતો પણ બનાવવામાં આવી હતી. જેમાં ગોપાલ ભવન, સૂરજ ભવન, કિસાન ભવન, નંદ ભવન, કેશવ ભવન અને હરદેવ ભવનનો સમાવેશ થાય છે. આ તમામ ઇમારતોની પોતાની આગવી વિશેષતાઓ છે.

ઉનાળામાં પણ ચોમાસાનો અહેસાસઃ ઈતિહાસકાર રામવીર સિંહ વર્માએ જણાવ્યું કે લગભગ 250 થી 300 વર્ષ પહેલા આ પ્રકારની ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ ડીગના મહેલોમાં વીજળી વગર થતો હતો જે આશ્ચર્યજનક છે. ત્યારે બિલ્ડીંગની છત પર બનાવેલ વિશાળ જળાશયને રૂપ સાગર અને ગોપાલ સાગરના બળદની મદદથી ભરવામાં આવશે. ત્યાર બાદ મહેલ પરિસરમાં બનેલા 2000 ફુવારાઓમાં એક સાથે પાણી છોડવામાં આવશે. આ ફુવારાઓ વીજળી વગર અને મોટર વગર ચલાવવામાં આવતા હતા. જેના કારણે મહેલ પરિસરનું તાપમાન પણ નિયંત્રણમાં રહેશે. આ ફુવારા આટલા વર્ષો પછી પણ બરાબર છે અને વર્ષમાં બે વાર ચલાવવામાં આવે છે.

ફોર્બ્સે જાહેર કર્યું વિશ્વના 23 પર્યટન સ્થળોની યાદી, ઉદયપુર પણ શ્રેષ્ઠ લોકેશનમાં સામેલ

આ રીતે થાય છે તાપમાન નિયંત્રણઃ મહેલની ઈમારતોના તાપમાનને નિયંત્રિત કરવા માટે ઈમારતોની છતની જાડાઈ 7 ફૂટ સુધી રાખવામાં આવી છે. ધાબાઓ પર શેકેલી માટીના વાસણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો જેથી છતનું વજન વધારે ન વધે. આ બિલ્ડિંગની અંદરનું તાપમાન નિયંત્રણમાં રાખે છે. રામવીર વર્માએ જણાવ્યું કે જલ મહેલ બિલ્ડિંગનો એક માળ હંમેશા પાણીમાં ડૂબી જતો હતો. હવે તેની સ્થિતિ થોડી અલગ છે.

કૃત્રિમ ગર્જનાઃ મહેલમાં કેશવ ભવન પણ બનાવવામાં આવ્યું છે. આ ઈમારતમાં ચોમાસાની અસર બનાવવા માટે જબરદસ્ત ઉપકરણનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. છતમાં પથ્થરના ગોળા હતા. જેમાં પાણીના પાઈપમાંથી પાણી છોડાતા ગડગડાટ સર્જાય છે. સ્પિગોટ્સ દ્વારા, બિલ્ડિંગની છતની આસપાસ પાણી છોડવામાં આવ્યું હતું. જેના કારણે ઈમારતની ચારે બાજુ વરસાદની જેમ પાણી પડી જશે અને વાદળોની ગર્જના સાથે વરસાદ જેવો અનુભવ થશે.